Notarialne postępowanie spadkowe przy udziale jednej osoby

Przyznanie notariuszem uprawnień do przeprowadzenia postępowania spadkowego i stwierdzenia nabycia spadku miało miejsce w 2008 roku. W październiku wspomnianego roku weszła w życie ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która do katalogu czynności notariusza dodała akty poświadczenia dziedziczenia. Od tej pory nie tylko sądy (poprzez postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku), ale i notariusze mogą potwierdzać prawa spadkobierców do spadku.

Akty poświadczenia dziedziczenia, podobnie jak postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wpisywane są do tzw. Rejestru Spadkowego, czyli ogólnopolskiego rejestru prowadzonego w systemie teleinformatycznym przez Krajową Radę Notarialną, zawierającego informacje o przeprowadzonych postępowaniach spadkowych. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a ponadto ilekroć w przepisach odrębnych od ustawy Prawo o notariacie mowa jest o postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, należy rozumieć przez to również zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.

Ustawodawca zdecydował się przyznać rejentom uprawnienia do stwierdzenia nabycia spadku w głównej mierze po to, aby odciążyć sądy od niezawiłych i niebudzących wątpliwości spraw spadkowych. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy wprowadzającej akty poświadczenia dziedziczenia:

„Wskazane powyżej czynności z zakresu postępowania spadkowego wydają się przynależeć do tej kategorii spraw, które w zaleceniu Komitetu Ministrów dla państw członkowskich Rady Europy dotyczącym środków zapobiegania nadmiernemu obciążeniu sądów i zmniejszaniu tego obciążenia, ujęte zostały jako „przykłady pozasądowych zadań, od jakich można by było uwolnić sędziów„.”

Jak wspomniano wyżej, notariuszom została nadana kompetencja przeprowadzania postępowań spadkowych o nieskomplikowanym stanie faktycznym, a przede wszystkim postępowań bezspornych, przy których spadkobiercy są zgodni tj. oczekują tego samego rezultatu. Świadczy o tym po pierwsze fakt, że notariusz może sporządzać akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, ale z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. Przedmiotem zainteresowania notariusza nie są zatem testamenty ustne, wojskowe oraz podróżne tj. sporządzone na polskim statku morskim lub powietrznym, a wyłącznie testamenty notarialne i testamenty zwykłe (własnoręczne). Jest tak, gdyż w odniesieniu do testamentów szczególnych, zwłaszcza ustnych, regułą jest w praktyce prowadzenie postępowania dowodowego. Po drugie, zgodnie z art. 95e ustawy Prawo o notariacie, notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej (czyli czy jest właściwym organem do rozpoznawania sprawy), treści właściwego prawa, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku. W pozostałych przypadkach, niezmiennie jedynym sposobem uzyskania potwierdzenia uprawnień spadkowych, jest postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku.

Przechodząc do sedna przedstawianego we wpisie zagadnienia, do 17 sierpnia 2015 roku, aby przeprowadzić postępowanie spadkowe przed notariuszem, wymagana była obecność wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Uregulowanie powyższe w praktyce często ograniczało możliwość stwierdzenia nabycia spadku, z uwagi na niemożność ustalenia przez wszystkie osoby dogodnego miejsca i terminu spotkania. Nowela z dnia 24 lipca 2015 roku wprowadziła wyłom od zasady osobistego, jednoczesnego stawienia się wszystkich osób przed notariuszem przeprowadzającym postępowanie spadkowe.

Na podstawie art. 95b i art. 95ca Prawa o notariacie, poprzedzający sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia tzw. protokół dziedziczenia, może zostać obecnie sporządzony przy udziale choćby jednej osoby. Możliwość taka wynika z wprowadzenia do porządku prawnego nowych czynności notarialnych, którymi są: projekt protokołu dziedziczenia oraz oświadczenie potwierdzające projekt protokołu dziedziczenia.

Projekt protokołu dziedziczenia sporządzany jest przez notariusza, na wniosek chociaż jednej osoby należącej do kręgu osób zainteresowanych (tj. osób które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne), na podstawie oświadczenia tej osoby, w którym ujawnia ona okoliczności niezbędne do sporządzenia protokołu dziedziczenia.

Następnie sporządzony projekt protokołu dziedziczenia wysyłany jest pozostałym osobom zainteresowanym w celu potwierdzenia danych zamieszczonych w tym projekcie i wyrażenia zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z przesłanym projektem. Osoby zainteresowane potwierdzają okoliczności ujawnione w projekcie protokołu dziedziczenia, jak i wyrażają zgodę na sporządzenie właściwego protokołu dziedziczenia zgodnego z projektem, przed wybranym przez siebie notariuszem, którego zadaniem jest zaprotokołowanie takiego oświadczenia. Oświadczenia osób zainteresowanych składane są po pouczeniu o odpowiedzialności karnej za składania fałszywych oświadczeń.

Wówczas, gdy osoby zainteresowane złożą opisane wcześniej oświadczenia, notariusz może przystąpić do sporządzenia właściwego protokołu dziedziczenia (zgodnego z wcześniejszym jego projektem), przy udziale co najmniej jednej osoby zainteresowanej, będącej najczęściej osobą która zapoczątkowała całą procedurę. Osoby zainteresowane, które nie złożyły wcześniej oświadczeń potwierdzających, mogą takie oświadczenia złożyć, uczestnicząc w sporządzeniu przez notariusza protokołu dziedziczenia.

Co prawda art. 95ca Prawa o notariacie wprost stwierdza, że oświadczenie o potwierdzeniu danych zamieszczonych w projekcie protokołu dziedziczenia i wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem, składa się przed notariuszem, nie można jednak wykluczyć jego złożenia również zagranicą przed polskim konsulem, który uzyskał stosowne upoważnienie Ministra Sprawiedliwości. Projekt takiego oświadczenia opracowany został w przeszłości przez stronę rządową oraz Krajową Radę Notarialną oraz został udostępniony polskim placówkom konsularnym.

Na przykład jest on do pobrania tutaj: http://rin.notariat.net.pl/usr/0000009/wyjasnienia/KRN/Pismo_KRN_2015-11-13_dot_prac_trojstr_MS-MSZ-KRN.pdf

Ze względu na konieczność skutecznego pouczenia o odpowiedzialności karnej z art. 233 polskiego kodeksu karnego, złożenie oświadczenia przed notariuszem publicznym tj.  notariuszem urzędującym w państwie gdzie obowiązuje porządek prawny common law lub notariuszem wywodzącym się z notariatu łacińskiego, należy uznać za nieskuteczne.

Podsumowując, poświadczenie nabycia spadku przed notariuszem stanowi wartą do rozpatrzenia alternatywę wobec sądowego stwierdzenia nabycia spadku. Przeprowadzenie postępowania spadkowego przed notariuszem odbywa się jednego dnia, w terminie dogodnym dla osób zainteresowanych, po przedłożeniu właściwych dokumentów. Warto przy tej okazji pamiętać, że w obecnym stanie prawnym, istnieje możliwość przeprowadzenia notarialnego postępowania spadkowego również w przypadku, gdy jednocześnie nie mogą stawić się przed rejentem wszystkie osoby zainteresowane.