Hipoteza art. 15 kodeksu spółek handlowych

W dniu 24 stycznia 2020 roku Sąd Najwyższy podjął w składzie 3 sędziów Uchwałę III CZP 52/19 nawiązującą do problematyki art. 15 kodeksu spółek handlowych. Artykuł ten zawarty w przepisach ogólnych kodeksu spółek handlowych ma duże znaczenie dla praktyki, a jego treść jest niestety nieprecyzyjna.

Sąd Najwyższy na postawione pytanie:

Czy zawarcie przez spółkę zależną umowy poręczenia wekslowego wymienionej w art. 15 § 1 k.s.h. na rzecz członka zarządu spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników spółki dominującej ?

udzielił odpowiedzi:

Udzielenie przez zależną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością poręczenia na wekslu wystawionym przez członka zarządu dominującej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga zgody zgromadzenia wspólników spółki dominującej (art. 15 § 2 k.s.h.).

Art. 15 k.s.h. jest przepisem często nieopatrznie pomijanym w praktyce. Przeważnie pamięta się o innych regulacjach przewidujących konieczność wyrażania zgody na dokonanie czynności prawnych przez organy spółek kapitałowych. Przy spółce z ograniczoną odpowiedzialnością mamy np. art. 228, art. 229, art. 230 czy art. 210, natomiast przy spółkach akcyjnych art. 393, art. 394 czy art. 379.

Treść art. 15 k.s.h. jest następująca:

§ 1. Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 2. Zawarcie przez spółkę zależną umowy wymienionej w § 1 z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się przepisy art. 17 § 1 i 2.

Skutkami, o których mowa w paragrafie 2, jest nieważność czynności prawnej, przy czym zgoda (wyrażona w formie uchwały) może zostać udzielona następczo w terminie dwóch miesięcy od dokonania czynności.

art. 15 § 1. k.s.h.

Z treści art. 15 § 1. k.s.h. wynika, że gdy spółka kapitałowa zawiera umowę kredytu, pożyczki, poręczenia lub inną podobną umowę z członkiem zarządu lub inną wymienioną w przepisie osobą albo na rzecz tej osoby, zgodę na zawarcie takiej umowy powinno wyrazić zgromadzenie wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walne zgromadzenie spółki akcyjnej.

Najwięcej problemów z interpretacją treści paragrafu pierwszego przysparzała zawsze wykładnia terminu „inna podobna umowa”. Czytając przepis ściśle, za „inne podobne umowy” powinniśmy uznawać umowy podobne do umów wymienionych wcześniej tj. do umowy kredytu, pożyczki czy poręczenia. Powinny być to więc takie umowy, w których jedna strona zabezpiecza u drugiej strony możliwość spełnienia świadczenia wynikającego z zobowiązania zaciągniętego u osoby trzeciej.

W doktrynie przyjmuje się, że za „inne podobne umowy” uznawać powinno się również umowy, w których występuje nieekwiwalentność świadczeń obu stron. Są to takie umowy, które umożliwiają funkcjonariuszowi spółki uzyskanie nieuzasadnionej korzyści kosztem spółki np. umowa sprzedaży po zaniżonej cenie.

Jeszcze dalej wypowiada się Sąd Najwyższy. Zgodnie z ostatnim orzeczeniem – Wyrokiem II CSK 8/18 z dnia 7 lutego 2019 roku, pojęcie „inna podobna umowa” obejmuje wszelkie umowy, do których istoty należy transfer środków ze spółki do majątku osób należących do podmiotowego kręgu wyznaczonego treścią art. 15 § 1 k.s.h., na ich rzecz, albo udzielania im zabezpieczeń (z wyjątkiem zabezpieczeń rzeczowych). Dyspozycją art. 15 § 1 k.s.h. objęte są umowy zawarte z funkcjonariuszami spółki kapitałowej albo „na rzecz takiej osoby”, a więc gdy rzeczywistym beneficjentem umowy jest funkcjonariusz spółki, mimo że formalnie umowę zawarto z innym podmiotem.

Tematyka art. 15 § 1. k.s.h. była również „bohaterem” egzaminów notarialnych m. in. w 2015 roku i 2016 roku. Część egzaminatorów wymagała wówczas, aby przy zawiązywaniu spółek komandytowych i komandytowo – akcyjnych, powoływać uchwały podejmowane na podstawie art. 15 § 1. k.s.h. pomimo tego, że treść umów zawiązywanych spółek nie zawierała zapisów różnicujących zakres zobowiązań wspólników.

Choć uważam, że za „inne podobne umowy” powinniśmy traktować umowy konstrukcyjnie i funkcjonalnie podobne do umów kredytu, pożyczki czy poręczenia, to w związku z wyżej opisanym, dla zabezpieczenia interesów stron, każda obecnie umowa zawierana przez spółkę z osobą wymienioną w dyspozycji art. 15 k.s.h., powinna być poparta zgodą organu uchwałodawczego spółki kapitałowej.

art. 15 § 2. k.s.h.

Paragraf drugi art. 15 k.s.h. dotyka z kolei relacji spółka zależna – spółka dominująca. Definicje tego rodzaju spółek zawarte są w słowniczku kodeksu spółek handlowych (art. 4). Pokrótce, stosunek dominacji/zależności ma miejsce wtedy, gdy jedna ze spółek jest większościowym wspólnikiem drugiej spółki lub gdy jest uprawniona do powoływania członków organów drugiej spółki. Jedna spółka wywiera wówczas decydujący wpływ na działalność drugiej spółki.

Należy już tutaj zauważyć, że dyspozycją art. 15 § 2. k.s.h. nie są objęte te samy osoby co w paragrafie pierwszym art. 15 k.s.h. – krąg ten jest mniejszy, a ponadto paragraf drugi nie uwzględnia w swojej treści umów zawieranych „na rzecz” osób w nim wymienionych.

Cały art. 15 k.s.h mówi tylko i wyłącznie o umowach, a więc o czynnościach prawnych w których występują co najmniej dwa podmioty. Wymienione w art. 15 k.s.h poręczenie jest umową regulowaną w kodeksie cywilnym w art. 876 do art. 887. Umowa poręczenia jest umową, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Jasno z powyższego wynika, że umowa poręczenia jest umową dwustronną, zawieraną pomiędzy poręczycielem a wierzycielem. Umowa ta nie wymaga „obecności” czy zgody dłużnika.

Uchwała III CZP 52/19 nie dotyczy poręczenia regulowanego kodeksem cywilnym, lecz poręczenia wekslowego regulowanego art. 30 – art. 32 ustawy Prawo wekslowe. Poręczenie wekslowe tzw. aval jest instytucją odrębną od poręczenia cywilnego. Awal służy jedynie zabezpieczeniu zapłaty długu wekslowego i zabezpiecza tylko zobowiązanie wekslowe, a nie wierzytelność wynikającą ze stosunku podstawowego. Poręczenie wekslowe jest więc zobowiązaniem samodzielnym.

W doktrynie do chwili obecnej prezentowane są rozbieżne stanowiska dotyczące konstrukcji poręczenia wekslowego. Część komentatorów uważa, że awal stanowi jednostronną czynność prawną dochodzącą do skutku przez zamieszczenie wzmianki i złożenie podpisu na wekslu, zaś druga część komentatorów przyjmuje, że awal jest umową pomiędzy awalistą (poręczycielem) a wierzycielem, która tworzy się z chwilą wypuszczenia weksla w obieg tj. przedłożenia wierzycielowi. Zobowiązanie powstaje więc wówczas, gdy weksel jest już w rękach oznaczonego wierzyciela, z którym dłużnika wiąże stosunek prawny.

Powyższa rozbieżność czyni wątpliwym, czy do poręczenia wekslowego należy stosować art. 15 k.s.h. Wątpliwości takiej nie ma Sąd Najwyższy, który wprost w Wyroku z dnia 5 lutego 2009 roku I CSK 297/08 stwierdza, że art. 15 k.s.h. obejmuje również poręczenie wekslowe. Tego samego zdania jest Sąd Najwyższy w opisywanej Uchwale III CZP 52/19 z dnia 24 stycznia 2020 roku, co można wnioskować z tezy uchwały.

Z tezy Uchwały III CZP 52/19 należy wysnuć jeszcze jeden wniosek. Sąd Najwyższy podjętą uchwałą poszerza wykładnię art. 15 § 2. k.s.h. w zakresie podmiotowym. Paragraf drugi art. 15 k.s.h. w przeciwieństwie do paragrafu pierwszego tego artykułu, nie obejmuje swoją treścią umów zawieranych „na rzecz” lecz jedynie umowy zawierane „z”. Teza uchwały Sądu Najwyższego w sposób jednoznaczny stanowi, że poręczenie wekslowe ustanowione przez spółkę zależną „na rzecz” członka zarządu wymaga uchwały spółki dominującej, w związku z czym w sposób czytelny sprzeciwia się treści art. 15 § 2. k.s.h., który swoją dyspozycją obejmuje jedynie umowy zawierane „z” członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem, a nie umowy zawierane „na ich rzecz”.

Prezentowane krótkie omówienie tematyki art. 15 k.s.h., do którego sporządzenia asumpt dało wydanie przez Sąd Najwyższy Uchwały III CZP 52/19, ma na celu nie tyle próbę rozwiązania problematyki przepisu, lecz unaocznienie, że poglądy judykatury jak i doktryny prawniczej nie są jednolite. Z pewnością jednak zarysowany jest nurt, który zauważalnie przychyla się do szerokiej interpretacji przedmiotowego przepisu tj. do tak zwanej wykładni funkcjonalnej/celowościowej. Skutkiem takiej wykładni przy art. 15 k.s.h. jest sformalizowanie postępowania, ale z drugiej strony zwiększenie możliwości kontroli spółek nad umowami zawieranymi przez ich funkcjonariuszy i idąca za tym wzmożona ochrona jej interesów.

Adres:

Umów się z nami na spotkanie

Telefony stacjonarne:

Notariusz Pańska 2020 © Polityka prywatności