Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej a zapis windykacyjny

W polskim prawodawstwie źródłem powołania do spadku jest ustawa lub testament. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi przeważnie wówczas, gdy zmarły nie sporządził testamentu. Dziedziczenie ustawowe przebiega zgodnie z regułami określonymi w art. 931 – art. 940 kodeksu cywilnego. Wynika z nich w dużym skrócie, że do spadku kolejno powołani są małżonkowie i dzieci, a potem warunkowo wnuki, rodzice, rodzeństwo, dziadkowie.

Źródłem powołania do spadku poza ustawą jest też testament. Testament stanowi jedyny sposób rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci i sporządzany jest wówczas, gdy zamiarem testatora jest zmiana reguł dziedziczenia ustawowego. Sednem testamentu jest powołanie do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Powyższe oznacza, że w polskim porządku prawnym zasadą jest rozrządzenie testamentem całym lub częścią majątku spadkowego, ale taką częścią którą wyraża się w formie ułamka, a nie konkretnym przedmiotem wchodzącym w skład spadku. W praktyce najczęściej sporządzane są testamenty, w których do całości spadku powołuje się jedną osobę. Wówczas osoba powołana do spadku jest uprawniona do dziedziczenia wszystkich praw i obowiązków majątkowych z chwilą śmierci testatora.

Testament nie musi jednak polegać jedynie na powołaniu do spadku. Za testament uważa się każde oświadczenie woli składane na wypadek śmierci. Przedmiotem testamentu może być na przykład wyłącznie: wybór prawa właściwego dotyczącego dziedziczenia, powołanie wykonawcy testamentu (choć jest to sporne), polecenie (tj. nałożenie na spadkobiercę obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania) lub wydziedziczenie.

Przedmiotem testamentu może być również tzw. zapis windykacyjny, który stanowi odstępstwo od klasycznego powołania do całości lub części spadku. Normy regulujące instytucję zapisu windykacyjnego weszły w życie z dniem 23 października 2011 r. i zawarte są w art. 9811 – art. 9816 kodeksu cywilnego. Zapis windykacyjny został wprowadzony po to, aby poszerzyć swobodę testowania. Zapis windykacyjny daje możliwość rozrządzenia konkretnym przedmiotem wchodzącym w skład spadku. Osoba na którą zapis zostaje uczyniony tzw. zapisobierca, nabywa określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku. Skutek rozporządzający rozrządzenia testamentowego następuje więc w chwili śmierci testatora. Przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku.

Oprócz zapisu windykacyjnego kodeks cywilny reguluje ponadto tzw. zapis zwykły. Na potrzeby tego krótkiego opracowania warto jedynie wspomnieć o trzech głównych różnicach występujących pomiędzy tymi instytucjami. Po pierwsze przy zapisie windykacyjnym zapisobierca nabywa przedmiot zapisu w chwili otwarcia spadku, zaś przy zapisie zwykłym otwarcie spadku powoduje powstanie wierzytelności zapisobiercy wobec spadkobiorcy o realizację zapisu. Po drugie uprawniony z tytułu zapisu windykacyjnego ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe wraz ze spadkobiercami, zaś zapisobierca zwykły za długi spadkowe nie odpowiada. Po trzecie nabycie w drodze zapisu windykacyjnego wymaga potwierdzenia (postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia), zaś dowodem istnienia zapisu zwykłego jest jedynie testament (który powinien zostać otwarty i ogłoszony).

Ponadto zapis windykacyjny może być ustanowiony tylko testamentem sporządzonym w formie aktu notarialnego i nie każde prawo majątkowe może być przedmiotem takiego zapisu. Zgodnie z art. 9811 § 2. k.c. przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości (np. nieruchomości lub ruchomości, które da się zindywidualizować);
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Powyższe wyliczenie ma charakter enumeratywny tj. wyczerpujący. Z dniem 1 stycznia 2020 roku weszła w życie zmiana kodeksu cywilnego, umożliwiająca ustanawianie zapisów windykacyjnych których przedmiotem jest ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. W doktrynie ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej określa się w różny sposób. Przeważnie termin ten definiuje się jako stosunek prawny łączący spółkę i wspólnika, na którego treść składają się prawa i obowiązki wspólnika wobec spółki oraz spółki wobec wspólnika. Są to prawa o charakterze majątkowym i osobistym, które tworzą niepodzielny konglomerat. Termin „prawa i obowiązki wspólnika spółki osobowej” swoją konstrukcją zbliżony jest do pojęć udziału czy akcji występujących w spółkach kapitałowych.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy zmieniającej kodeks cywilny, możliwość uczynienia przedmiotem zapisu testamentowego ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej została wprowadzona po to aby rozwiać wątpliwości tej części doktryny, która stoi na stanowisku, że ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej nie można podciągnąć pod art. 9811 § 2 pkt 2) k.c. – czyli pod zbywalne prawa majątkowe.

Ponadto zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy „wprowadzenie expressis verbis możliwości objęcia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej przyczyni się do osiągnięcia celu projektu, jakim jest ułatwienie przeprowadzania sukcesji w spółkach osobowych.” Czy wprowadzenie tego przepisu ułatwi sukcesję w spółkach osobowych? Na pewno jasno mamy teraz określone, że jeżeli zmarły wspólnik ustanowił zapis windykacyjny którego przedmiotem są prawa i obowiązki wspólnika spółki osobowej, to zapisobierca (a nie tylko spadkobierca) takie prawa nabywa.

Zgodnie z art. 58 kodeksu spółek handlowych, mającym zastosowanie do każdej ze spółek osobowych, rozwiązanie spółki powoduje m. in. śmierć wspólnika. Wówczas ogół praw i obowiązków wspólnika podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych i co do zasady spadkobiercom/zapisobiercom windykacyjnym zmarłego przysługują roszczenia o wypłatę wartości jego udziału kapitałowego. Śmierć wspólnika nie jest jednak bezwzględną przesłanką rozwiązania spółki, gdyż to dalej od wspólników spółki i skonstruowanej przez nich umowy spółki zależy, czy na miejsce zmarłego wspólnika może wstąpić spadkobierca/zapisobierca. Powyższe wynika pośrednio z treści art. 60 k.s.h., który mówi, że „jeżeli umowa spółki stanowi, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, służą wszystkim spadkobiercom wspólnie, a nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, wówczas do wykonywania tych praw spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę.”

Podsumowując, pomimo tego iż ustawodawca dopuścił możliwość uczynienia przedmiotem zapisu testamentowego ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, to cały czas od umowy spółki zależeć będzie czy spółka trwać będzie pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami czy pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami i spadkobiercami/zapisobiercami windykacyjnymi zmarłego wspólnika. Treść umowy spółki ma tutaj pierwszeństwo przed zapisem windykacyjnym ustanowionym przez zmarłego wspólnika. Jeżeli więc umowa spółka nie dopuszcza trwania spółki wraz ze spadkobiercami czy zapisobiercami zmarłego wspólnika, to spadkobiercom czy zapisobiercom pozostaje wypłata tzw. udziału kapitałowego.

Adres:

Umów się z nami na spotkanie

Telefony stacjonarne:

Notariusz Pańska 2020 © Polityka prywatności