Rozdzielność majątkowa – dla kogo i jakie wywiera skutki ?

Małżeńskie ustroje majątkowe reguluje przede wszystkim kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wyróżnia on pięć ustrojów majątkowych. Po pierwsze ustrój ustawowy (wspólność ustawowa), a po drugie ustroje umowne takie jak: rozszerzona wspólność ustawowa, ograniczona wspólność ustawowa, rozdzielność majątkowa, rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Jak wskazuje sama nazwa, wspólność ustawowa powstaje z mocy ustawy, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Pozostałe ustroje majątkowe powstają najczęściej w drodze umowy zawartej przez małżonków albo nupturientów, ale niekiedy również z mocy ustawy lub orzeczenia sądu.

Niniejsze opracowanie traktować będzie zwłaszcza o rozdzielności majątkowej, tym niemniej nie sposób na wstępie nie odnieść się pokrótce do wciąż najpowszechniej występującego ustroju ustawowego.

Wspólność ustawowa

Wspólność ustawową normuje art. 31 i następne kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przy ustroju ustawowym wyodrębnia się trzy masy majątkowe: majątek wspólny małżonków, majątek osobisty żony i majątek osobisty męża. Wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do majątku wspólnego zalicza się przede wszystkim wynagrodzenia za pracę, dochody z innej działalności zarobkowej, dochody z majątku wspólnego, jak i dochody z majątku osobistego.

Przedmioty majątkowe, które nie są zaliczane do majątku wspólnego, należą do majątku osobistego małżonka i są to zgodnie z zamkniętym katalogiem art. 33 k.r.o.:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Rozdzielność majątkowa

Ustrój rozdzielności majątkowej, w przeciwieństwie do ustroju ustawowego, kreuje jedynie dwie masy majątkowe: majątek odrębny żony i majątek odrębny męża. Brak jest tutaj majątku wspólnego.

Ze względu na ewoluujące stosunki międzyludzkie, zmiany zachodzące w funkcjonowaniu współczesnej rodziny oraz eskalację osób wykonujących działalność gospodarczą, rozdzielność majątkowa staje się coraz bardziej popularna. Ustrój rozdzielności majątkowej powstać może w wyniku umowy zawartej przed notariuszem, ale może powstać także z mocy prawa lub na mocy orzeczenia sądu, gdy wystąpi o to jeden z małżonków lub jego wierzyciel. Koszt zawarcia przed notariuszem umowy majątkowej to 400 zł netto.

Warto pamiętać, że każda umowa majątkowa małżeńska, nie tylko ustanawiająca rozdzielność, nie powinna uchybiać równości praw i obowiązków małżonków wynikających z zawartego związku małżeńskiego. Małżonkowie są nieustannie obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania na rzecz dobra rodziny. Powinni wspólnie rozstrzygać o sprawach istotnych, a każdy według swych sił oraz możliwości zarobkowych, powinien przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Obowiązujący w związku małżeńskim ustrój majątkowy nie ma wpływu na spadkobranie. Ustrój majątkowy małżeński nie odnosi się do stosunków osobistych małżonków, lecz jedynie do ich stosunków majątkowych.

Zgodnie z art. 47 k.r.o. umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. W praktyce taka sytuacja nie jest rzadkością. Nupturienci oświadczają wówczas o zamiarze zawarcia małżeństwa, podając planowany termin ślubu, choć nie jest to rzecz obligatoryjna, gdyż umowa staje się skuteczna z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.

Umowa majątkowa małżeńska może być w każdej chwili zmieniona albo rozwiązana. W razie rozwiązania umowy majątkowej w czasie trwania małżeństwa, pomiędzy małżonkami powstaje wspólność ustawowa, chyba że strony postanowią inaczej i wprowadzą inny ustrój majątkowy. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku ustania rozdzielności majątkowej z jakiejkolwiek przyczyny, czy wobec rozwiązania umowy czy z mocy prawa lub orzeczenia sądu, przedmioty majątkowe należące do obojga małżonków nie wchodzą powtórnie w skład majątku wspólnego, gdyż zgodnie z art. 33 pkt 1) k.r.o. wchodzą w skład majątków osobistych.

Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Uregulowanie to wskazuje, że przy zaciąganiu zobowiązań małżonkowie powinni powiadamiać swojego kontrahenta o obowiązującym ich ustroju majątkowym. W praktyce jest to niezwykle ważne i może ochronić drugiego małżonka przed ewentualną egzekucją. Co prawda na podstawie art. 7872 kodeksu postępowania cywilnego, na etapie nadawania klauzuli wykonalności tytułowi wykonawczemu, sąd nie bada ustroju majątkowego dłużnika i jego małżonka, ale nie wyłącza to obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.

Rozdzielność majątkowa uregulowana jest w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym lakonicznie, gdyż poświęcone są jej w istocie dwa artykuły:
art.  51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.
art.  511Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

Przepisy powyższe potwierdzają, że przy rozdzielności majątkowej nie występuje tzw. majątek wspólny. Każdy z małżonków posiada swój majątek, w skład którego wchodzą przedmioty nabyte zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, jak i po. Każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządzania swoim majątkiem, co oznacza że może zaciągać wszelkiego rodzaju zobowiązania bez zgody drugiego, może np. podpisywać umowy kredytu, pożyczki, sprzedaży ruchomości lub nieruchomości.

W wyniku zawarcia umowy rozdzielności majątkowej, dotychczasowy majątek wspólny (tzw. wspólność bezudziałowa czy wspólność do niepodzielnej ręki), przekształca się co do zasady we współwłasność w częściach równych, w której udziały każdego z małżonków we wszystkich należących do nich przedmiotach wynoszą po ½ części. Inne udziały może ustanowić sąd w wypadku, gdy małżonek z ważnych powodów wystąpi o ustanowienie rozdzielności.

Jako zostało wcześniej wspomniane, rozdzielność majątkowa powstaje także z mocy samej ustawy. Dochodzi do tego w razie ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub orzeczenia separacji. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, lub z chwilą zniesienia separacji, powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy.

Kto w szczególności powinien rozważyć zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową ?

Istotnym z punktu widzenia małżonków asumptem do zawierania umów ustanawiających rozdzielność majątkową jest rodzaj pracy zarobkowej wykonywanej przez jednego lub obu małżonków. Na zawieranie umów decydują się przede wszystkim małżeństwa, w których choć jeden małżonek prowadzi działalność gospodarczą: czy to w formie jednoosobowej, czy w ramach spółki cywilnej, czy w ramach spółki osobowej prawa handlowego. Nie bez znaczenia dla stosunków majątkowych pozostaje kwestia piastowania przez małżonka stanowiska w organach spółek kapitałowych prawa handlowego tj. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółce akcyjnej.

Odpowiedzialność małżonków za zaciągnięte zobowiązania inaczej kształtuje się przy wspólności ustawowej, a inaczej przy rozdzielności majątkowej. Tematowi odpowiedzialności przy wspólności ustawowej poświęcony został jeden z poprzednich wpisów „Odpowiedzialność małżonków przy zaciąganiu zobowiązań” – https://notariuszpanska.pl/odpowiedzialnosc-malzonkow-przy-zaciaganiu-zobowiazan/

Zawierając umowę rozdzielności majątkowej możemy ograniczyć lub wyłączyć ewentualną odpowiedzialność małżonka za nieudane decyzje majątkowe drugiego. Zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność, może okazać się korzystne nie tylko dla „małżonków – przedsiębiorców”, ale również dla małżonków będących wspólnikami spółki osobowej tj. spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo – akcyjnej. Wynika to z tego, że przy spółkach osobowych odpowiedzialność za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania mogą ponosić również jej wspólnicy. Jest to tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika. Oznacza ona, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jest tak zawsze w odniesieniu do spółki jawnej, spółki partnerskiej, zaś przy spółce komandytowej i spółce komandytowo – akcyjnej odpowiedzialność mogą ponieść wspólnicy – komplementariusze i ewentualnie wspólnicy – komandytariusze (tylko do wysokości sumy komandytowej).

W spółkach kapitałowych natomiast, co do zasady wierzyciel może zaspokajać się jedynie z majątku spółki. Nie wyłącza to jednak odpowiedzialności organów spółki. Przy spółce z ograniczoną odpowiedzialnością poświęcony jest temu zagadnieniu cały rozdział kodeksu spółek handlowych, w tym m. in. art.  291, art. 293 – mówiący o odpowiedzialności członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatorów wobec spółki za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, a przede wszystkim art. 299 – mówiący o solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Duże znaczenie dla skuteczności umowy rozdzielności majątkowej ma czas jej zawarcia. Umowa zawarta „za późno” może nie być w pełni skuteczna i może uniemożliwić „ucieczkę” z majątkiem przed przyszłymi wierzycielami. Odnoszą się do tej kwestii skorelowane z sobą art. 116 i art. 126 ustawy prawo upadłościowe. Wynika z nich, że ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, i tym samym roszczenia małżonka upadłego wynikające z umowy majątkowej małżeńskiej mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy umowa majątkowa była zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości i tak samo po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego ustanowienie rozdzielności majątkowej jest niedopuszczalne z datą wcześniejszą niż dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

Podział majątku wspólnego

Zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową umożliwia następcze dokonanie podziału majątku wspólnego, którego przeprowadzenie w czasie trwania wspólności ustawowej jest niemożliwe. Przy podziale majątku wspólnego małżonkowie mogą zadecydować, czy pozostaną współwłaścicielami i współuprawnionymi do wszystkich przedmiotów majątkowych w udziałach po ½ części każde z nich, jak wynika z ustanowionej rozdzielności, czy konkretne przedmioty majątkowe nabędzie jeden z małżonków za dopłatą lub bez. Umowa o podział majątku wspólnego może prowadzić również do przyznania konkretnych przedmiotów majątkowych w innych niż dotychczas udziałach. W umowie o podział majątku wspólnego małżonkowie mają również możliwość rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych przez każdego z nich na majątek wspólny jak i na majątek osobisty drugiego małżonka. Umowa o podział majątku wspólnego nie wymaga żadnej formy szczególnej, chyba że jej przedmiotem są nieruchomości lub spółdzielcze własnościowe prawa. Wówczas wymagana jest forma aktu notarialnego.

Podsumowując, ustanowienie w związku małżeńskim ustroju rozdzielności majątkowej nie kreuje nowych stosunków osobistych pomiędzy małżonkami, nie ma wpływu na prawa i obowiązki małżonków wobec rodziny i nie ma wpływu na prawo dziedziczenia, a reguluje jedynie stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami, tworząc dwa odrębne majątki. Zawarcie tego rodzaju intercyzy warto w szczególności rozważyć w przypadku, gdy małżonkowie prowadzą działalność gospodarczą lub zajmują kierownicze stanowiska w spółkach prawa handlowego. Niekiedy umowa zawierana jest również zapobiegawczo, najczęściej gdy obie strony pomne swoich doświadczeń zabezpieczają swoją przyszłość w nowym związku małżeńskim.

Adres:

Umów się z nami na spotkanie

Telefony stacjonarne:

Notariusz Pańska 2020 © Polityka prywatności